ضخامت دیواره لوله

پس از ارائه اطلاعاتی در خصوص سایز لوله که همانطور که گفته شد، معرفی کننده قطر خارجی لوله می باشد، مهمترین پارامتر مورد بررسی مبحث ضخامت دیواره لوله می باشد.

برای شروع در این خصوص بد نیست بدانیم ضخامت دیواره لوله را با Thickness یا به اختصار W.T نشان می دهند.

W.T نشان دهنده Wall Thickness می باشد.

اما برای درک بهتر ضخامت دیواره لوله به لحاظ کمی باید آن را برابر با قطر خارجی لوله منهای قطر داخلی لوله به حساب آورد. به شکل زیر توجه کنید:

 

ضخامت لوله پلی اتیلن

                                                                                              w.t=OD-ID

در جایی که OD برابر با قطر خارجی یا همان Outside Diameter و ID برابر با قطر داخلی یا همان Inside Diameter می باشد.

ضخامت دیواره لوله، عموما بر اساس واحد میلی متر بیان می گردد. اما این در مواردی است که ضخامت جداره به صورت مستقیم و با اندازه گیری از طریق روش های اندازه گیری معمول صورت گیرد.

در بازرسی هایی که از متریال لوله کشی صورت میگیرد، عموما ضخامت دیواره لوله را با استفاده ازکولیس و یا کولیس دیجیتال مشخص می نمایند.

نمونه ای از اندازه گیری ضخامت جداره لوله را در تصاویر زیر مشاهده می کنیم:

ضخامت لوله
نحوه اندازه گیری ضخامت لوله پلی اتیلن

                                  اندازه گیری ضخامت لوله پلی اتیلن و صخامت لوله یو  پی وی سی با کولیس

اما در صنعت به این شکل نیست ،که ضخامت دیواره لوله را تنها با اندازه کمی آن مد نظر قرار دهند.

در خصوص لوله های مختلف با کاربرد  و جنس متنوع، جداولی تهیه شده است که طراحان پایپینگ از آنها به عنوان معیار استفاده می نمایند.

این جداول در کتاب های راهنمای طراحان یافت می شود. کتابها یا کتابچه هایی که به Hand Book مشهور هستند.

برخی دیگر از این اطلاعات مستقیما در استاندارد های مرجع لوله آمده است.

چرا ضخامت لوله را با کدهایی به غیر از اندازه بر حسب میلیمتر نشان می دهند؟

مهمترین دلیل برای مشخص کردن کدهای متنوع برای نشان دادن ضخامت دیواره لوله، یکپارچه سازی استاندارد طراحی و ساخت این لوله ها می باشد. به عبارت دیگر زمانی که طراح بر اساس

فشار سیال، دمای سیال و میزان تنش های مکانیکی بر روی لوله، جداره لوله را محاسبه می نماید، دو حالت پیش می آید:

۱ – در حال حاضر لوله ای به طور استاندارد با این ضخامت تولید می شود و در بازار یافت می گردد.

۲ – لوله ای با ضخامت مورد نیاز وجود ندارد.

اگر حالت اول باشد به راحتی طراح می تواند ضخامت مد نظر خود را در جداول یافته و آن را در مدارک مهندسی خود ثبت نماید. پس از آن متولیان اجرای پایپینگ از لوله ای که مشخص شده تهیه نموده و در مرحله ساخت از آن استفاده می نمایند.

اگر حالت دوم پیش بیاید، در این صورت نیاز نیست که طراح همان ضخامت محاسبه شده را به تولید کننده لوله داده و از او لوله ای با ضخامت مد نظر خود درخواست نماید بلکه در جداول کتابچه ها نزدیک ترین ضخامت (رو به بالا) را پیدا نموده و در مدارک مهندسی ثبت می نماید. از اینجا به بعد مانند حالت اول مراحل به پیش خواهند رفت.

دو نمونه از کدهای معرف ضخامت لوله:

Schedule: اسکژوئل، یکی از کاربردی ترین کدهای معرف ضخامت لوله به حساب می آید که به ویژه در صنایع نفت و گاز کاربرد فراوانی دارد. در اینجا بد نیست یادآوری کنیم که این کد ضخامت تا پیش از گسترش صنعت لوله سازی تنها به سه کد اصلی بود و هرگاه طراحی قصد داشت ضخامتی را برای کاربرد مد نظر خود استفاده نماید محدود به انتخاب یکی از این سه کد بود. این سه کد ضخامت عبارتند از:

لوله STD (لوله استاندارد. حروف STD نشان دهنده واژه standard می باشد.) این لوله در سایز های مختلف ضخامت های متفاوتی داشته و معمولا در فشارهای پایین و متوسط مورد استفاده قرار می گیرد.

لوله XS (لوله نیمه قوی. حروف XS نشان دهنده واژه های Extra Strong می باشد.) همانند لوله های استاندارد سایزهای مختلف لوله می توانند اسکژول متفاوتی داشته و برای کاربرد در فشار و دماهای متوسط رو به بالا مورد استفاده قرار گیرند.

لوله XXS (لوله قوی. حروف این کد ضخامتی لوله نشان دهنده عبارت Double extra Strong می باشد.) در این رده ضخامتی که اغلب در سایزهای مختلف با وزن واحد بسیار بالایی یافت می شوند کاربردهای سنگین و صنعتی زیادی از قبیل لوله های گاز، انرژی هسته ای و سرچاهی دیده می شود.

در اینجا یادآور می شویم اصطلاح رده لوله که در بازار آهن آلات و لوله بسیار به کار می رود اشاره به همین کد ضخامتی دارد.

اما با گذشت زمان و پیشرفت روز افزون تکنولوژی ساخت و تولید لوله و همچنین با گسترش یافتن نیازهای طراحی، ضخامت هایی ما بین این سه رده که در بالا گفته شد مشاهده گردید. از این رو تدوین کنندگان استاندارد ها علاوه بر داشتن رویکردی مبنی بر یکپارچه نگه داشتن استاندارد های تولید، اقدام به تعریف ضخامت های بیشتری نیز نمودند.

این کدهای ضخامتی که به صورت ۵، ۱۰، ۲۰ و در نهایت تا ۱۶۰ ادامه دارد، می تواند کلیه ضخامت های مابین رده های مرسوم قبلی را نیز پوشش دهد. برای درک بیشتر این مفهوم توجه شما را به مشاهده جدول شماره ۱ استاندارد ASME B36.10 جلب می نماییم:

جدول ضخامت لوله
جدول ضخامت لوله پلی اتیلن

با مراجعه به این جدول می بینیم که ضخامت های مختلف مورد نیاز طراحان چگونه با این رده های ضخامتی و یا به عبارتی این اسکیژوئل ها پوشش داده می شود.

SDR: ضخامت دیواره لوله های پلی اتیلن اغلب با کد ضخامتی SDR معرفی می گردد.

کد ضخامتی SDR به طور معمول برای لوله های پلی اتیلن، پلی وینیل کلراید یا PVC و دیگر انواع لوله که از مواد شیمیایی تولید می شود کاربرد دارد.

SDR مخفف کلمات لاتین Standard Dimension Ratio می باشد. این سیستم ضخامتی نیز همانند سیستم قبلی در بر گیرنده ی ضخامت های مختلف برای دیواره لوله می باشد.

طریقه محاسبه SDR هم آنگونه که از نام آن مشخص است، محاسبه یک نسبت ابعادی استاندارد می باشد. به این صورت که قطر خارجی اسمی لوله را بر ضخامت دیواره آن (برحسب میلیمتر) تقسیم نموده و حاصل این نسبت عدد SDR می باشد. بدیهی است در قطرهای مساوی هر چقدر SDR لوله بالاتر باشد، ضخامت دیواره آن نازک تر خواهد بود.

یکی از استانداردهایی که در خصوص SDR به طور کامل اطلاعاتی را به ما ارائه می دهد استاندارد DIN 8074 می باشد که نمونه ای از جداول آن را در زیر با هم می بینیم.

آنگونه که در دامنه کاربرد این استاندارد آمده است لوله های پلی اتیلن PE 63 ، P100 و PE-DHE 80، PE  را پوشش می دهد. لازم به ذکر است اطلاعات تکمیلی در استاندارد DIN 8075 آمده است. عبارت PE-HD نیز نشان دهنده لوله های پلی اتیلین با ضخامت دیواره بسیار بالا یا High Density Poly Ethylene می باشد.

در خصوص ضخامت دیواره لوله ها، خواه لوله های فلزی و خواه لوله های غیر فلزی مواردی به عنوان عیب شناسایی شده و در صورتیکه از روادید های استاندارد خارج باشد می بایست آن لوله را از دستور کار خارج نمود. مهمترین عیوب یاد شده در جداره لوله عبارتند از :

  • کم بودن ضخامت نسبت به ضخامت استاندارد

  • نا متقارن بودن ضخامت جداره لوله

  • لب پریدگی یا Dent

در صورتی که ضخامت دیواره لوله نسبت به آنچه در استاندارد ذکر شده است کمتر باشد، این موضوع باعث می گردد کلیه محاسباتی که طراح برای آن لوله در نظر گرفته است مخدوش گردد. اگر در شرایطی ضخامت لوله بیش از آنچه باشد که طراح محاسبه کرده است می توان با صلاحدید کارفرما از لوله استفاده نمود چه آنکه ضخامت بیشتر ممکن است در شرایطی بهتر نیز باشد.

اما هنگامی که ضخامت کم باشد می تواند در مقابل مواردی مانند فشار داخلی لوله، دمای سرویس و حد مجاز خوردگی دچار نقصان گردیده و باعث ایجاد فجایعی پیش بینی نشده گردد.

فرآیندهای مختلف تولید لوله می تواند دچار آسیب هایی گردد که در نتیجه خود را در جداره لوله نشان دهد.

در صورتی که لوله ای دارای ضخامت دیواره نامتقارن باشد یعنی در جهت های مختلف مقادیر متفاوتی برای ضخامت به دست آید این لوله می بایست از دستور کار اجرایی خارج گردد.

 در نهایت دندانه ای شدن، لب پریدگی و یا Dent که به طور فراوانی در لوله ها مشاهده می گردد.

اما چنین عیبی دارای روادیدی می باشد که در استاندارد مربوط به متریال لوله میزان مجاز آن ذکر شده است و می بایست جهت بازرسی های جامع به آنها مراجعه نمود.

جهت مشاوره و اطلاع از محصولات با آبسـار تجهیز آیریک در تماس باشید

03136519810 03136519813